در زیرساخت‌های حیاتی فناوری اطلاعات، هارد سرور همانند قلب تپنده‌ی سیستم عمل می‌کند؛ جایی که اطلاعات حیاتی سازمان ذخیره شده و جریان پایدار داده‌ها در آن تضمین می‌شود. به‌ویژه در سرورهای پرکاربردی مانند سرور اچ پی ، استفاده از هارد سرور HP با عملکرد بالا و قابلیت اطمینان قوی، بسیار رایج است. اما حتی با وجود تجهیزات حرفه‌ای، خرابی‌های ناگهانی یا کاهش تدریجی عملکرد هاردها می‌توانند منجر به از بین رفتن داده‌ها، کاهش بهره‌وری سازمان و هزینه‌های هنگفت بازیابی اطلاعات شوند.
در چنین شرایطی، پایش مستمر سلامت هارد دیسک‌ها و شناسایی زودهنگام علائم خرابی، به یک ضرورت حیاتی تبدیل می‌شود. ابزارهای حرفه‌ای بررسی سلامت، با قابلیت‌هایی همچون تحلیل SMART، اسکن بدسکتور، مانیتورینگ دما و بررسی عملکرد خواندن/نوشتن، کمک می‌کنند تا پیش از وقوع فاجعه، اقدامات لازم صورت گیرد.
در این مقاله، بیش از ۱۰ نرم‌افزار قدرتمند و پرکاربرد برای بررسی سلامت هارد سرور را معرفی می‌کنیم؛ ابزارهایی که سال‌هاست مورد استفاده مدیران شبکه، ادمین‌های حرفه‌ای و کارشناسان دیتاسنتر قرار گرفته‌اند و هر یک می‌توانند بسته به نیاز، در حفظ پایداری و امنیت داده‌های شما نقش کلیدی ایفا کنند.
سلامت هارد سرور چیست و چرا اهمیت دارد؟
سلامت هارد سرور به وضعیت کلی عملکرد، پایداری و قابلیت اطمینان هارد دیسک در بستر سروری گفته می‌شود. برخلاف سیستم‌های دسکتاپ، خرابی یک هارد در سرور می‌تواند منجر به از دست رفتن دسترسی به پایگاه‌های داده، فایل‌های کاربران، ماشین‌های مجازی و سرویس‌های حیاتی شود. بررسی سلامت هارد به معنای ارزیابی مداوم وضعیت آن از نظر فیزیکی، منطقی و عملکردی است.
درایوهای سرور معمولاً به‌صورت مداوم (۲۴/۷) در حال کار هستند و تحت فشار سنگین خواندن/نوشتن قرار می‌گیرند. در چنین شرایطی، بدسکتورها، افزایش دما، نوسانات ولتاژ یا ضعف در عملکرد کنترلر داخلی می‌توانند به مرور باعث خرابی دیسک شوند. با ابزارهای تست سلامت، می‌توان داده‌های SMART، دما، سرعت خواندن/نوشتن و وضعیت بخش‌های فیزیکی دیسک را بررسی کرد و اقدامات پیشگیرانه را پیش از وقوع خطاهای بحرانی انجام داد.
از منظر مدیران آی‌تی و تیم‌های نگهداری زیرساخت، مانیتورینگ سلامت هارد یکی از مهم‌ترین وظایف برای تضمین پایداری سیستم است. بدون پایش فعالانه، ممکن است خرابی قریب‌الوقوع دیسک شناسایی نشود و این امر باعث Downtime گسترده یا از دست رفتن اطلاعات شود. به همین دلیل استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی و حرفه‌ای در این حوزه نه تنها توصیه می‌شود، بلکه برای بسیاری از سازمان‌ها یک الزام عملیاتی محسوب می‌شود.
دسته‌بندی ابزارها برای بررسی سلامت هارد
نرم‌افزارهای تست و بررسی وضعیت سلامت هارد را می‌توان به پنج دسته اصلی تقسیم کرد. این دسته‌بندی به شما کمک می‌کند تا بسته به نیاز خود، ابزار مناسب را انتخاب کنید:
- نرم‌افزارهای پایش SMART و هشدار زودهنگام: این نرم‌افزارها با بررسی داده‌های SMART (Self-Monitoring, Analysis and Reporting Technology) وضعیت سلامت کلی درایو را ارائه می‌دهند. مانند: CrystalDiskInfo، Hard Disk Sentinel.
- ابزارهای اسکن سطحی برای شناسایی بدسکتور: بدسکتورها می‌توانند به تدریج باعث از دست رفتن اطلاعات شوند. این ابزارها سطح دیسک را اسکن کرده و بخش‌های معیوب را شناسایی می‌کنند. مانند: HD Tune Pro، Victoria.
- نرم‌افزارهای بنچمارک برای سنجش عملکرد هارد: این برنامه‌ها عملکرد درایو را از نظر سرعت خواندن/نوشتن، تأخیر و IOPS می‌سنجند. مانند: ATTO Disk Benchmark، HD Tach.
- ابزارهای اختصاصی برندهای سازنده هارد: شرکت‌هایی مانند Seagate و Western Digital نرم‌افزارهای مخصوص به خود را ارائه می‌دهند که برای درایوهای تولیدی‌شان بهینه شده‌اند. مانند: SeaTools، Western Digital Dashboard.
- نرم‌افزارهای بازیابی، تعمیر و تحلیل خطا: گاهی هدف فقط پایش سلامت نیست، بلکه نیاز به بازیابی داده یا تشخیص ساختارهای منطقی خراب وجود دارد. مانند: HDD Regenerator، SpinRite.
Hard Disk Sentinel – مانیتورینگ SMART پیشرفته و گرافیکی
پلتفرم: Windows, Linux (نسخه CLI)
Hard Disk Sentinel یکی از جامع‌ترین و قابل‌اعتمادترین ابزارها برای مانیتورینگ وضعیت سلامت هارد دیسک‌های سرور است. این نرم‌افزار با تکیه بر داده‌های SMART، تحلیل دقیقی از رفتار دیسک ارائه می‌دهد که شامل پارامترهایی مانند نرخ خطاهای خواندن/نوشتن، دمای لحظه‌ای و تاریخی، مجموع زمان روشن بودن، تعداد دفعات راه‌اندازی مجدد و غیره است.
ویژگی‌های کلیدی:
- نمایش نموداری روند سلامت، عملکرد و دمای هارد در طول زمان، با امکان بررسی بازه‌های روزانه، هفتگی و ماهانه
- مانیتورینگ بلادرنگ (Real-time Monitoring) با تحلیل خودکار تغییرات داده‌های SMART
- امکان تعریف آستانه برای هر پارامتر و ایجاد هشدار به‌صورت پیام، ایمیل، اجرای اسکریپت یا خاموش کردن خودکار سیستم
- پشتیبانی از دیسک‌های SATA، NVMe، SSD، USB و RAID (درایوهای متصل به کنترلرهای خاص نیز قابل پشتیبانی هستند)
- تخمین دقیق عمر باقی‌مانده هارد بر اساس تحلیل رفتار گذشته و نرخ افت سلامت
این نرم‌افزار برای مدیران دیتاسنتر یا تیم‌های زیرساخت شبکه که نیازمند مانیتورینگ ۲۴/۷ سلامت دیسک‌ها هستند گزینه‌ای حرفه‌ای محسوب می‌شود. رابط کاربری گرافیکی ساده و قابل فهم آن، باعث می‌شود حتی در مواقع بحران، تشخیص دلیل کاهش عملکرد یا خرابی دیسک‌ها با سرعت انجام شود. همچنین نسخه Enterprise قابلیت نصب سرویس مانیتورینگ مرکزی در سطح شبکه را دارد.
CrystalDiskInfo – مانیتورینگ سبک و دقیق وضعیت SMART
پلتفرم: Windows
CrystalDiskInfo یک ابزار ساده ولی بسیار کارآمد برای نظارت بر وضعیت سلامت هارد دیسک است. این نرم‌افزار با استفاده از اطلاعات SMART، دید کاملی از سلامت درایوها در اختیار کاربران حرفه‌ای و مدیران آی‌تی قرار می‌دهد. برخلاف بسیاری از نرم‌افزارهای سنگین، CrystalDiskInfo بسیار سبک بوده و به‌سرعت وضعیت درایو را نمایش می‌دهد.
ویژگی‌های کلیدی:
- پایش دقیق پارامترهای SMART شامل نرخ خطاهای خواندن، تعداد سکتورهای مجدد تخصیص‌یافته، زمان روشن بودن دستگاه و دمای لحظه‌ای دیسک
- نمایش وضعیت سلامت به‌صورت گرافیکی و رنگ‌بندی شده (Good, Caution, Bad)
- پشتیبانی از انواع هاردهای HDD، SSD، NVMe، و همچنین دیسک‌های USB و Externally Attached Drives
- امکان مشاهده جزئیات Firmware، شماره سریال، و رابط اتصال دیسک (SATA, USB, NVMe)
- قابلیت تنظیم نوتیفیکیشن هشدار هنگام افت سلامت یا افزایش دمای غیرعادی
- نسخه‌های متنوع از جمله Standard و Shizuku Edition برای سلیقه‌های مختلف
CrystalDiskInfo یکی از بهترین انتخاب‌ها برای تیم‌های نگهداری سرورهایی است که به ابزار سریع و بدون پیچیدگی نیاز دارند. گرچه امکانات حرفه‌ای مانند گزارش‌گیری اتوماتیک یا مانیتورینگ شبکه ندارد، اما دقت بالا در تحلیل داده‌های SMART و مصرف منابع پایین باعث شده در بسیاری از دیتاسنترها به‌عنوان ابزار مکمل یا تست فوری مورد استفاده قرار گیرد. این نرم‌افزار همچنین برای پایش اولیه وضعیت هارد پیش از تحویل به سرویس نیز بسیار مناسب است.
HD Tune Pro – ابزار چندمنظوره برای تست سلامت، بنچمارک و اسکن خطا
پلتفرم: Windows
HD Tune Pro یکی از ابزارهای کلاسیک و در عین حال قدرتمند برای بررسی جامع وضعیت هارد دیسک است. این نرم‌افزار علاوه بر پایش داده‌های SMART، قابلیت‌هایی مانند اسکن بدسکتور، تست سرعت خواندن/نوشتن و اندازه‌گیری تأخیر را نیز ارائه می‌دهد که آن را برای مدیران شبکه و تکنسین‌های سخت‌افزار به گزینه‌ای محبوب تبدیل کرده است.
ویژگی‌های کلیدی:
- بررسی پارامترهای SMART به‌صورت کامل همراه با وضعیت هر بخش
- ابزار اسکن بدسکتور با نمایش گرافیکی بلوک‌های معیوب
- بنچمارک سرعت خواندن ترتیبی و تصادفی، همراه با نمودارهای دقیق عملکرد
- نمایش دمای هارد دیسک در لحظه و ثبت در لاگ تاریخی
- امکان تست ارزیابی خطا (Error Scan)، شبیه‌سازی فشار بالا بر روی دیسک و مشاهده واکنش
- پشتیبانی از SSD و HDD از طریق SATA و USB
HD Tune Pro به دلیل ترکیب قابلیت‌های تست سلامت، اسکن بدسکتور و بنچمارک عملکرد، یک گزینه همه‌کاره محسوب می‌شود. این ابزار به‌خصوص برای تیم‌هایی که درگیر عیب‌یابی سخت‌افزاری و تشخیص افت کارایی هستند مفید است. با استفاده از تست فشار و بنچمارک‌های این نرم‌افزار می‌توان تشخیص داد که آیا کاهش عملکرد سیستم ناشی از افت کارایی هارد است یا خیر. توجه داشته باشید که نسخه Pro این نرم‌افزار پولی است، اما نسخه رایگان آن همچنان برای کاربردهای ابتدایی قابل استفاده است.
- بیشتر بخوانید <<>> دلایل دیتکت نشدن هارد سرور چیست
GSmartControl – بررسی دقیق SMART با رابط گرافیکی ساده
پلتفرم: Windows, Linux, macOS
GSmartControl یک رابط گرافیکی برای ابزار خط فرمان smartmontools است که امکان بررسی وضعیت SMART درایوها را با دقت بالا و ظاهری کاربرپسند فراهم می‌کند. این نرم‌افزار رایگان و متن‌باز، به‌ویژه برای ادمین‌هایی که محیط‌های چند سکویی را مدیریت می‌کنند بسیار مفید است.
ویژگی‌های کلیدی:
- نمایش کامل و دقیق تمام پارامترهای SMART، همراه با وضعیت فعلی، مقدار آستانه، و مقادیر خام
- اجرای تست‌های داخلی SMART مانند Short, Extended و Conveyance برای تشخیص مشکلات فیزیکی
- ارائه خروجی گزارش به‌صورت فایل متنی یا HTML برای مستندسازی سلامت درایوها
- پشتیبانی از درایوهای SATA، PATA و برخی کنترلرهای RAID که قابلیت Passthrough دارند
- عدم نیاز به نصب (نسخه پرتابل)، مناسب برای استفاده اضطراری در محیط‌های سازمانی
GSmartControl علی‌رغم ظاهر ساده، یکی از دقیق‌ترین ابزارهای رایگان برای پایش و تست وضعیت SMART است. این نرم‌افزار برای مدیران IT که نیاز به خروجی دقیق و فنی برای مستندسازی یا تشخیص عیب دارند، یک انتخاب عالی محسوب می‌شود. قابلیت اجرای تست‌های SMART داخلی، به‌ویژه تست‌های طولانی مدت، امکان بررسی دقیق سلامت فیزیکی هارد را فراهم می‌سازد. در محیط‌های سازمانی چندپلتفرمی، قابلیت اجرا روی ویندوز، لینوکس و مک یک مزیت کلیدی دیگر به حساب می‌آید.
Western Digital Dashboard – پایش پیشرفته برای هاردها و SSDهای WD
پلتفرم: Windows
سازنده: Western Digital
Western Digital Dashboard نرم‌افزاری رسمی و تخصصی از سوی کمپانی WD برای مانیتورینگ وضعیت سلامت و عملکرد محصولات ذخیره‌سازی این برند است. این ابزار برای ادمین‌هایی که از SSD یا HDDهای WD در سرورهای خود استفاده می‌کنند، گزارش‌های دقیق و امکان بروزرسانی Firmware را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی:
- مانیتورینگ لحظه‌ای سلامت، دما و وضعیت کلی درایو
- مشاهده دقیق پارامترهای SMART با جزئیات پیشرفته
- امکان بروزرسانی Firmware هارد به‌صورت مستقیم از طریق اینترنت
- نمایش میزان استفاده از فضای ذخیره‌سازی و وضعیت Trim برای SSD
- رابط کاربری شفاف، ساده و کاربردی
اگر زیرساخت شما مبتنی بر درایوهای WD است، این داشبورد ابزاری دقیق و قابل اطمینان برای مانیتورینگ وضعیت فنی و به‌روزرسانی Firmware محسوب می‌شود. استفاده از این نرم‌افزار در کنار ابزارهای عمومی، دیدی دقیق‌تر از نحوه عملکرد واقعی SSDهای WD در سرور به مدیران IT ارائه می‌دهد.
SeaTools for Windows – ابزار رسمی تشخیص و تست هارد Seagate
پلتفرم: Windows, DOS
سازنده: Seagate
SeaTools نرم‌افزار اختصاصی شرکت Seagate برای بررسی و ارزیابی سلامت درایوهای تولیدی این برند است. این ابزار از نسخه دسکتاپ گرفته تا نسخه بوتیبل، امکان انجام تست‌های سطح پایین (Low-Level) روی هارد را در اختیار کاربران حرفه‌ای قرار می‌دهد.
ویژگی‌های کلیدی:
- اجرای تست‌های سریع، پیشرفته، بلندمدت و بدون حذف داده
- تشخیص انواع خطاهای SMART، سکتورهای معیوب و مشکلات عملکردی
- قابلیت ساخت نسخه بوتیبل برای تست مستقل از سیستم‌عامل
- تست رابط SATA و بررسی صحت پاسخ‌دهی کنترلر
- پشتیبانی از HDD و SSDهای Seagate و Maxtor
SeaTools به‌عنوان ابزار رسمی Seagate، دقت بالایی در تحلیل سلامت محصولات این برند دارد. برای مدیران زیرساختی که از هاردهای Seagate در سرور استفاده می‌کنند، این ابزار یک راه‌حل تخصصی برای تشخیص سریع مشکلات یا بررسی پیشگیرانه دیسک محسوب می‌شود.
HDDScan – ابزار تست همه‌کاره و قابل حمل برای تکنسین‌ها
پلتفرم: Windows
سازنده: BinarySense (رایگان)
HDDScan یک ابزار پیشرفته و رایگان برای تست، اسکن و تحلیل وضعیت هارد دیسک‌ها و SSDها است. این نرم‌افزار قابلیت بررسی دقیق پارامترهای SMART، اجرای تست‌های سطحی (Surface Tests) و بررسی ویژگی‌های پیشرفته درایوها را فراهم می‌کند.
ویژگی‌های کلیدی:
- پشتیبانی از SMART، اسکن سطح دیسک، بنچمارک و تست‌های حرارتی
- امکان اجرای تست خواندن/نوشتن برای تشخیص خطاهای فیزیکی یا کندی
- نمایش دمای لحظه‌ای، فرامین کنترل برق (Power Management)، TRIM و NCQ
- پشتیبانی از درایوهای SATA، NVMe، USB و RAID Passthrough
- بدون نیاز به نصب (Portable)
HDDScan برای تکنسین‌های تعمیرات، مدیران شبکه و کارشناسان دیتاسنتر یک ابزار سبک، قابل حمل و همه‌کاره محسوب می‌شود. خصوصاً در زمانی که نیاز به اسکن سریع و بدون نصب ابزار در محیط‌های شبکه‌ای یا سازمانی دارید، HDDScan عملکرد مناسبی ارائه می‌دهد.
SpinRite – بازیابی و بازسازی سکتورهای معیوب
پلتفرم: DOS (با قابلیت بوت)
سازنده: Gibson Research Corporation
SpinRite یکی از قدیمی‌ترین و تخصصی‌ترین ابزارها برای بازیابی داده و ترمیم سکتورهای معیوب است. برخلاف نرم‌افزارهای مانیتورینگ، تمرکز اصلی SpinRite بر تعمیر سکتورهای آسیب‌دیده سطح پایین و افزایش دوام دیسک‌های مغناطیسی است.
ویژگی‌های کلیدی:
- امکان اجرای تست‌های عمیق سطح پایین و بازسازی داده از سکتورهای غیرقابل خواندن
- استفاده از الگوریتم‌های اختصاصی برای بازیابی داده از سکتورهای آسیب‌دیده
- اجرا از طریق بوت، بدون نیاز به سیستم‌عامل نصب‌شده
- پشتیبانی از درایوهای FAT, NTFS, ext2 و پارتیشن‌های غیرفرمت‌شده
- مناسب برای HDDهای سنتی (نه SSD)
SpinRite یک ابزار کلاسیک ولی همچنان قدرتمند برای زمانی است که با هاردهای در حال خرابی یا دیتای آسیب‌دیده مواجه هستید. در محیط‌های سروری که هنوز از HDD استفاده می‌شود، این ابزار نقش حیاتی در جلوگیری از نابودی کامل داده‌ها ایفا می‌کند.
- بیشتر بخوانید <<>> راهنمای کامل بررسی سلامت سرور
Open Hardware Monitor – مانیتورینگ جامع سخت‌افزار با قابلیت پایش هارد
پلتفرم: Windows
نوع: رایگان و متن‌باز (Open Source)
Open Hardware Monitor گرچه بیشتر برای نظارت کلی بر سخت‌افزار طراحی شده، اما قابلیت پایش دمای هارد، وضعیت SMART و سلامت درایوها را نیز به‌صورت زنده دارد. برای مدیران سروری که می‌خواهند همه سنسورهای سخت‌افزار از جمله هارد، پردازنده، مادربرد و گرافیک را در یک محیط واحد کنترل کنند، این ابزار گزینه‌ای سبک و کاربردی است.
ویژگی‌های کلیدی:
- مانیتورینگ دمای هارد، پارامترهای SMART و سرعت فن‌ها
- پشتیبانی از انواع دیسک‌های SATA، NVMe، SSD و RAID (در برخی مادربردها)
- نمایش گراف دمای دیسک و سایر اجزا در طول زمان
- امکان استخراج داده‌ها به‌صورت فایل Log
- پشتیبانی از محیط سرورهای مبتنی بر Windows Server
گرچه قابلیت‌های تخصصی عیب‌یابی سطح پایین ندارد، اما برای پایش مستمر عملکرد کلی سیستم و جلوگیری از گرم‌شدن یا افت ناگهانی سلامت درایوها بسیار مفید است. این نرم‌افزار بیشتر در سناریوهایی کاربرد دارد که نیاز به داشبورد ساده و لحظه‌ای برای کنترل سرورها وجود دارد.
Samsung Magician – مانیتورینگ و بهینه‌سازی پیشرفته SSDهای سامسونگ
پلتفرم: Windows
سازنده: Samsung
Samsung Magician یک ابزار پیشرفته و رسمی از سوی سامسونگ است که برای مدیریت، بهینه‌سازی و پایش سلامت SSDهای این برند طراحی شده. این نرم‌افزار در دیتاسنترهایی که از SSDهای Enterprise سامسونگ استفاده می‌شود بسیار کاربردی است.
ویژگی‌های کلیدی:
- نمایش دقیق پارامترهای SMART و سطح سلامت SSD
- قابلیت اجرای بنچمارک و Performance Test برای بررسی سرعت خواندن/نوشتن
- امکان به‌روزرسانی Firmware SSD برای افزایش پایداری و طول عمر
- ابزار Secure Erase برای پاک‌سازی امن و حرفه‌ای دیسک‌ها
- قابلیت فعال‌سازی RAPID Mode جهت افزایش سرعت با استفاده از رم سیستم
اگر در زیرساخت خود از درایوهای سامسونگ استفاده می‌کنید (چه SATA و چه NVMe)، این نرم‌افزار یک راهکار حرفه‌ای برای مدیریت وضعیت سلامت، تشخیص افت عملکرد و به‌روزرسانی به‌موقع Firmware است.
جدول مقایسه ابزارهای بررسی سلامت هارد سرور
| نام ابزار | پلتفرم | SMART | RAID | بدسکتور | دما | Firmware | مناسب برای |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hard Disk Sentinel | Windows, Linux | ✅ | ✅ | ✅ | ✅ | ❌ | دیتاسنتر، IT حرفه‌ای |
| CrystalDiskInfo | Windows | ✅ | 🚫 | ❌ | ✅ | ❌ | تست سریع، بررسی روزانه |
| HD Tune Pro | Windows | ✅ | 🚫 | ✅ | ✅ | ❌ | عیب‌یابی، بنچمارک |
| GSmartControl | Win, Linux, macOS | ✅ | ⚠️ | ✅ | ✅ | ❌ | کارشناسان IT چندپلتفرمی |
| WD Dashboard | Windows | ✅ | 🚫 | ❌ | ✅ | ✅ | مدیران با هاردهای WD |
| SeaTools | Windows, DOS | ✅ | ⚠️ | ✅ | ✅ | ✅ | کاربران Seagate، تعمیرکار |
| HDDScan | Windows | ✅ | ✅ | ✅ | ✅ | ❌ | تست سریع میدانی، شبکه |
| SpinRite | DOS (Bootable) | ⚠️ | 🚫 | ✅ | ❌ | ❌ | بازیابی داده، دیسک معیوب |
| Open Hardware Monitor | Windows | ✅ | ⚠️ | ❌ | ✅ | ❌ | مانیتورینگ کلی سیستم |
| Samsung Magician | Windows | ✅ | 🚫 | ❌ | ✅ | ✅ | SSD سامسونگ، بهینه‌سازی |
-
✅ = پشتیبانی کامل
-
⚠️ = پشتیبانی محدود یا وابسته به سخت‌افزار
-
🚫 = عدم پشتیبانی
سوالات متداول درباره تست سلامت هارد سرور
۱. آیا داده‌های SMART واقعاً می‌توانند خرابی قریب‌الوقوع هارد را پیش‌بینی کنند؟
بله، داده‌های SMART طراحی شده‌اند تا رفتار غیرعادی هارد مانند افزایش نرخ خطاهای خواندن/نوشتن، دمای بالا، یا تعداد زیاد ری‌الوکیشن سکتورها را شناسایی کنند. گرچه صددرصد قابل اتکا نیستند، اما یکی از دقیق‌ترین شاخص‌های هشدار زودهنگام در دیتاسنترها محسوب می‌شوند.
۲. چند وقت یک‌بار باید وضعیت سلامت هارد سرورها را بررسی کنیم؟
برای محیط‌های حساس مانند سرورهای دیتابیس یا زیرساخت‌های مجازی، پایش بلادرنگ با ابزارهای مانیتورینگ توصیه می‌شود. در غیر این صورت، بررسی روزانه یا حداقل هفتگی داده‌های SMART و دما می‌تواند از خرابی‌های ناگهانی پیشگیری کند.
۳. آیا استفاده از نرم‌افزارهای تست سکتور به هارد آسیب می‌زند؟
خیر، اما تست‌های سطح پایین مانند اسکن سکتور کامل (Full Surface Scan) یا تست‌های طولانی‌مدت می‌توانند فشار بالایی به درایو وارد کنند. توصیه می‌شود در ساعات غیرپیک و برای هاردهای مشکوک به خرابی استفاده شوند.
۴. تفاوت ابزارهای برند اختصاصی (مثل SeaTools) با ابزارهای عمومی در چیست؟
ابزارهای اختصاصی مانند SeaTools یا WD Dashboard معمولاً به Firmware دسترسی عمیق‌تری دارند و تست‌های مخصوص آن برند را اجرا می‌کنند. این ابزارها در بازیابی، بروزرسانی Firmware و اعتبارسنجی گارانتی دقیق‌تر عمل می‌کنند.
۵. آیا تست سلامت هارد درایوهای SSD با HDD متفاوت است؟
بله. SSDها دارای ساختار متفاوتی هستند و پارامترهای خاص خود مانند میزان Write Cycle، تعداد Block Erase یا وضعیت Wear Leveling را دارند. نرم‌افزارهایی مانند Hard Disk Sentinel یا HWiNFO می‌توانند این داده‌ها را نیز مانیتور کنند.
۶. آیا می‌توان سلامت دیسک‌های متصل به RAID Controller را بررسی کرد؟
در بسیاری از موارد بله، به شرطی که کنترلر RAID از passthrough برای دسترسی به SMART پشتیبانی کند. برخی نرم‌افزارها مانند Smartmontools یا نسخه‌های سازمانی HDS قابلیت دسترسی به اطلاعات دیسک‌های پشت RAID را دارند.
۷. بهترین راهکار برای پیشگیری از خرابی ناگهانی هارد چیست؟
استفاده از مانیتورینگ بلادرنگ SMART، تست‌های دوره‌ای، ثبت دمای عملیاتی، اجرای تست‌های استرس دوره‌ای و همچنین تهیه نسخه پشتیبان منظم. علاوه بر این، انتخاب هاردهای Enterprise-Grade با MTBF بالا و گارانتی مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
کلام آخر: جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی برای مانیتورینگ سلامت هارد سرورها
در این مقاله، به‌صورت جامع به اهمیت نظارت مداوم بر سلامت هاردهای سرور پرداختیم و بیش از ۱۰ ابزار حرفه‌ای و کاربردی را معرفی کردیم که هر یک برای سناریوهای خاص مانند پایش SMART، اسکن بدسکتور، بررسی عملکرد، بازیابی یا تست‌های برندمحور طراحی شده‌اند.
نکته کلیدی اینجاست که هیچ ابزاری به‌تنهایی پاسخگوی تمام نیازهای یک تیم زیرساخت نیست. انتخاب ابزار مناسب باید بر اساس نوع هارد (HDD، SSD، NVMe)، پلتفرم سیستم‌عامل، نوع کنترلر (RAID یا ساده) و سطح حساسیت کاری انجام شود. به‌عنوان مثال:
- برای پایش مداوم و مانیتورینگ شبکه‌ای، ابزارهایی مانند Hard Disk Sentinel Enterprise انتخاب حرفه‌ای هستند.
- برای تست سریع و سبک سیستم، نرم‌افزارهایی مانند CrystalDiskInfo یا GSmartControl بسیار مناسب‌اند.
- اگر تمرکز روی اسکن بدسکتور و عیب‌یابی فیزیکی دیسک است، HD Tune Pro یا Victoria گزینه‌های قابل اعتماد هستند.
- برای تست‌های کارخانه‌ای و دقیق‌تر روی دیسک‌های برند خاص، پیشنهاد می‌شود از SeaTools یا Western Digital Dashboard استفاده شود.
از سوی دیگر، داده‌های SMART گرچه ابزار قدرتمندی برای هشدار زودهنگام محسوب می‌شوند، اما نباید جایگزین فرآیندهای پشتیبان‌گیری منظم، ذخیره‌سازی افزونه‌پذیر (Redundancy)، یا راهکارهای High Availability شوند. نظارت بر دمای عملیاتی، عمر باقی‌مانده و خطاهای خواندن/نوشتن از جمله فاکتورهایی است که می‌تواند جلوی خرابی پرهزینه یا Downtime شدید را بگیرد.
توصیه نهایی ما این است که مانیتورینگ سلامت هارد باید به بخشی از فرآیند نگهداری پیشگیرانه در زیرساخت‌های سازمانی تبدیل شود. استفاده ترکیبی از ابزارهای تحلیلی، گزارش‌گیر، بنچمارک و هشداردهنده باعث می‌شود ریسک خرابی‌های پیش‌بینی‌نشده به حداقل برسد.
در نهایت، توجه داشته باشید در دنیایی که هر لحظه توقف، برابر با خسارت است، نظارت مستمر بر سلامت هارد، بهترین سرمایه‌گذاری برای پایداری عملکرد سازمان است.
